خلاصهٔ محتوا:
در این محتوا، به بررسی چیستی، منشأ مادی و کارکرد روح بخاری در انسان پرداخته می شود. روح بخاری لطیف ترین عنصر مادی بدن معرفی می‌شود که «مجرد» نیست بلکه «مادی» بوده و از اخلاط اربعه (صفرا، دم، سودا و بلغم) پدید می‌آید. این روح از فرایند تصفیهٔ خون در کبد حاصل می‌شود؛ هنگامی که خون پس از تصفیه از کبد به قلب می‌رسد، از آن روح بخاری شکل می‌گیرد. سپس، اگر به کبد بازگردد، روح بخاری «طبیعی» است؛ اگر در قلب بماند «حیوانی» است؛ و اگر به مغز برسد، «انسانی» نام دارد.
روح بخاری همانند بخار یا دود، جرمی لطیف و منتشر در سراسر بدن است و در حکم واسطه‌ای میان بدن و قوهٔ خیال عمل می‌کند. این روح، نخستین مرکب و ابزار تدبیر نفس ناطقه در بدن است و نفس از طریق آن به بدن تعلق می‌یابد و تصرفات خویش را اجرا می‌کند. چون روح بخاری مادی و زوال‌پذیر است، جدا شدن آن از بدن موجب قطع پیوند نفس و بدن می‌گردد.
در بخش بعد، تأثیر لطافت غذا بر لطافت روح بخاری توضیح داده می شود. هرچه غذا لطیف تر و پاکیزه تر باشد، مزاج نیز لطیف تر می‌شود و از آن رو روح بخاری لطیف تری تولید می‌گردد. این لطافت در نهایت به لطافت خیال و حتی لطافت رؤیاها می‌انجامد. بنابراین، کیفیت و طهارت غذا حلال یا حرام بودن و نیز پاکی یا آلودگی آن تأثیری مستقیم در لطافت روح بخاری و در نتیجه صفای خیال و خواب انسان دارد. غذای حرام یا کثیف لطافت را از میان برده، اعتدال اخلاط را مختل می‌کند و روح بخاری را خشن و کدر می‌سازد.
در نتیجه، وقتی روح بخاری لطیف باشد، نفس بهتر می‌تواند در بدن ظهور و تصرف کند و بدن زمینهٔ مناسبی برای تجلیات الهی نفس ناطقه می‌شود. اما با تغذیهٔ ناسالم و غیرمعتدل، لطافت از بین رفته و بدن از پذیرش و تجلی انوار نفسانی بازمی‌ماند. در پایان، بیان می‌شود که قوهٔ خیال واسطه‌ای میان روح بخاری و نفس ناطقه است و از راه همین ارتباط، کیفیت خیال و نیز خواب‌های انسان با کیفیت روح بخاری پیوند دارد.
آغاز محتوا:
- ماهیت روح بخاری و هویت مادی آن:
نکته‌ای در ارتباط با روح بخاری این است که روح بخاری در واقع لطیف ترین عضو مادی بدن به شمار می‌آید. این روح دارای هویت مادی است و از سنخ مجردات محسوب نمی‌شود. در حقیقت، روح بخاری از اخلاط اربعه پدید می‌آید و در بدن حلول دارد و در آن منطبِع است؛ یعنی صورت و حضور آن در سراسر پیکر انسانی گسترده است. روح بخاری خلاصه و تصفیه شدهٔ اخلاط است.
- منشأ پیدایش روح بخاری در بدن:
خونی که در کبد قرار دارد، هنگامی که تصفیه می‌شود، از آن روح بخاری پدیدار می‌گردد. خون تصفیه شده پس از عبور از کبد به قلب می‌آید، و از قلب دوباره باز می‌گردد. اگر پس از بازگشت به کبد برگردد، روح بخاری «طبیعی» است؛ اگر در قلب باقی بماند، «حیوانی» است؛ و اگر راهی مغز شود، «انسانی» خوانده می‌شود.
- تشبیه روح بخاری به بخار و دود:
روح بخاری جرمی لطیف دارد و از نظر جسمی همچون دود یا بخار است. در سراسر بدن سریان و حضور دارد و واسطه ای میان بدن و قوهٔ خیال محسوب می‌شود. از طریق روح بخاری می‌توان رابطهٔ میان درون و بیرون اشیاء را توضیح داد؛ زیرا این روح جنبه ای از لطافت مادی دارد که می‌تواند بین دو ساحت جسمانی و مثالین پیوند برقرار کند.
- روح بخاری؛ نخستین مرکب و واسطهٔ نفس:
روح بخاری اولین مرکب برای نفس و نخستین ابزار آن در ارتباط با بدن است. از طریق روح بخاری، نفس بدن را تدبیر می‌کند و اعمال خود را در آن جاری می‌سازد. این روح زوال پذیر است و از بدن جدا می‌شود؛ بنابراین نفس از راه روح بخاری به بدن تعلق می‌یابد، و وقتی این روح از میان برود، نفس نیز دیگر نتواند در بدن تصرف کند.
- تأثیر لطافت غذا بر لطافت روح بخاری:
هر اندازه غذای انسان لطیف تر باشد، مزاج بدن نیز لطیف تر می‌شود. و هرچه مزاج لطیف تر و معتدل تر گردد، اخلاط انسان نیز لطیف تر خواهد شد. از لطافت اخلاط، روح بخاری نیز لطیف تر می‌گردد. پس غذای لطیف و معتدل باعث لطافت اخلاط چهارگانه می‌شود؛ لطافت اخلاط موجب لطافت خون، و لطافت خون موجب لطافت روح بخاری است. در نتیجه هرچه روح بخاری لطیف تر شود، قوهٔ خیال نیز لطیف تر می‌گردد و خیال لطیف سبب می‌شود خواب‌هایی که انسان می‌بیند، لطیف تر و صافی تر باشند.
- ارتباط نوع تغذیه با کیفیت رؤیا:
از این رو، نوع تغذیهٔ انسان در کیفیت خواب و رؤیای انسان مؤثر است. لطافت خواب‌ها و رؤیاها وابستگی مستقیم به لطافت غذاهایی دارد که انسان مصرف می‌کند. هر قدر غذا پاک تر و با طهارت تر باشد، لطیف تر خواهد بود و بالعکس غذای حرام یا ناپاک لطافت را از میان می‌برد. بنابراین خواب‌هایی که پس از خوردن غذای آلوده یا شبهه ناک دیده می‌شوند، لطیف و صادق نیستند.
- پیوند ملکوتی میان غذا و لطافت روح بخاری:
این ارتباط میان غذای حلال و حرام با کیفیت رؤیا، ارتباطی ملکوتی است. غذای لطیف و پاک اعتدال بیشتری دارد و هرچه اعتدال غذا بیشتر باشد، روح بخاری لطیف تر می‌شود و نفس ناطقه نیز لطیف تر می‌گردد. در مقابل، غذاهای غیر معتدل و آلوده موجب از بین رفتن لطافت روح بخاری شده، و بدن را از ظرفیت تجلیات الهی محروم می‌سازد.
- نقش روح بخاری در تجلی نفس ناطقه:
نفس ناطقه برای ظهور آثار خود در بدن به جسمی لطیف نیاز دارد. چون روح بخاری از اخلاط اربعه پدید آمده و لطیف ترین ماده در بدن است، نفس از طریق همین لطافت می‌تواند آثار خویش را در بدن ظاهر سازد. اگر لطافت از میان برود، قوای حسی و اخلاقی تضعیف می‌شوند و نفس قدرت تصرف و تدبیر در بدن را از دست می‌دهد.
- قوهٔ خیال به عنوان واسطه میان روح بخاری و نفس ناطقه:
در پایان بیان می‌شود که قوهٔ خیال واسطه‌ای میان روح بخاری و نفس ناطقه است. از طریق این قوه، رابطهٔ میان جنبهٔ مادی لطیف (روح بخاری) و جنبهٔ مجرد نفس برقرار می‌شود. به همین سبب، کیفیت و لطافت خیال و رؤیا بر کیفیت روح بخاری وابسته است.
