خلاصه محتوا:
در این محتوا به مجموعه‌ای از نکات سلوکی برگرفته از سخنان اولیای الهی و عرفا پرداخته می شود و تأکید میشود که هر انسان ظرفیتی خاص و شاکله‌ای ویژه دارد که رزق مادی و معنوی او بر همان اساس به او می‌رسد. امتحانات الهی نیز متناسب با این ظرفیت‌هاست؛ برای مثال گاهی فقر، بیماری یا نیاز علمی فردی دیگر، بهانه‌ای برای سنجش صبر، بخشندگی یا علم انسان میشود.
رزق و رحمت الهی مسیر و میزان یکسانی برای همه ندارد و بر اساس استعداد و مأموریت هر فرد، متفاوت است. هیچ‌کس برای همه کارها ساخته نشده‌است؛ چنان که امام خمینی توانست رهبری انقلاب را بر عهده گیرد اما آیت الله بهجت مأمور چنین کاری نبود. دخالت در جزئیات زندگی دیگران و دادن مشورت جزئی نکوهش شده و تأکید بر ارائه مشورت در کلیات است.
سپس به تفاوت سیره و شیوه حکومتداری معصومین اشاره میشود که ناشی از دو عامل است: تفاوت سیر شخصی هر امام و تفاوت شرایط زمانه. برای نمونه، سیره پیامبر(ص) با امیرالمؤمنین(ع) متفاوت بود؛ پیامبر رحمت و بخشندگی بیشتری در امور حاکمیتی داشت، در حالی که امام علی(ع) زهد شدید در بیت‌المال اعمال می‌کرد. همچنین روش‌های اجرایی در جنگ‌ها نیز تفاوت داشت. دیگر ائمه هم متناسب با زمانه خویش روش‌های مختلفی چون صلح، جهاد، دعا، آموزش علمی، پذیرش ولایتعهدی یا تحمل حصر را برگزیدند.
ارتباط با امامان علاوه بر شناخت سنت‌های الهی که آنان اجرا می‌کنند، شامل آشنایی با شیوه زندگی و حکومتداری ایشان نیز هست و این ارتباط وسعت روحی به انسان می‌دهد. در نهایت تأکید میشود که هر انسان و هر امام بر اساس استعداد و موقعیت زمانی خود مأموریت خاصی دارد و نباید شیوه یک نفر را بدون توجه به اقتضائات، بر دیگری منطبق کرد.
- آغاز محتوا و تبیین موضوع:
این محتوا برگرفته از سخنان اولیای الهی و عرفا می‌باشد و ما باید از تجربیات معنوی و حکمت‌های سلوکی آنان بهره مند شویم.
- درهای گشوده رحمت الهی :
بیان شده است که برای هر انسانی یک یا چند باب از رحمت الهی گشوده میشود. برای برخی تنها یک باب و برای برخی چند باب از این رحمت الهی باز میشود و لازم است انسان آن‌ها را بشناسد و قدر آن را بداند.
مثال آن، قرار گرفتن یک فقیر در مسیر زندگی فرد برای سنجش میزان بخشندگی اوست، یا آوردن بیماری به زندگی شخصی برای امتحان صبر او، و یا رویارویی با فردی که از نظر فکری نیازمند است تا شخص بتواند با علم خود او را یاری کند. این موارد نشان‌دهنده آزمون‌های الهی در مسیر انسان است.
- تفاوت ظرفیت‌ها و رزق‌ها:
هر انسانی ظرفیتی خاص دارد و باید بر اساس همان ظرفیت، مسیر زندگی خود را ادامه دهد. رزق هر فرد متناسب با شاکله و وسعت روحی اوست.
رزق اهل ایمان یکسان نیست؛ هم میزان آن و هم مسیر رسیدن آن متفاوت است. رحمت و رزق الهی از طریق‌های گوناگون به انسان می‌رسد و نه مقدار و نه شیوه رساندن آن برای همگان یکسان نیست.
- تناسب توانایی با مأموریت:
هر فرد برای همه کارها ساخته نشده است. برای نمونه، امام خمینی(ره) توانایی و استعداد رهبری یک انقلاب را داشت، اما چنین امری از عهده آیت‌الله بهجت برنمی‌آمد، زیرا شاکله و استعداد او برای چنین مأموریتی طراحی نشده بود. همچنین عارفی که آشنایی با کار اجرایی و حکومتی ندارد، ممکن است هم معنویت خود را از دست بدهد و هم امور اجرایی را آسیب بزند.
- پرهیز از دخالت در جزئیات زندگی دیگران:
در تعلیم و تربیت گفته میشود که نباید در جزئیات زندگی دیگران دخالت کرد یا در جزئیات به آنان مشورت داد، بلکه مشورت باید در کلیات صورت گیرد. رجوع معنوی به اولیا برای تأمین حوائج ضروری است، اما نباید برای آنان استقلال ذاتی قائل شد.
- تفاوت سیره حکومتداری ائمه علیهم‌السلام :
شیوه حکومتداری و رفتار ائمه(ع) با هم یکسان نبوده است. سیره حضرت رسول(ص) با امیرالمؤمنین تفاوت داشت. امام علی در امور مالی و استفاده از بیت المال زهد سختگیرانه‌ای داشت، در حالی که پیامبر با بخشندگی و بزرگواری بیشتری عمل می‌کرد.
در جنگ‌ها، پیامبر گاهی از روش‌هایی مانند بستن آب یا استفاده از نیروهای تجسس و حتی ترور استفاده می‌کرد که مشروعیت داشت، ولی این شیوه‌ها در سیره امام علی جایگاهی نداشت.
- دلایل تفاوت سیره‌ها:
دو علت اصلی برای تفاوت سیره و روش امامان بیان میشود:
1. تفاوت در سیر شخصی هر امام که به ویژگیهای روحی و معنوی او برمی‌گردد.
2. تفاوت شرایط زمانه که اقتضائات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی خاص هر دوره را شامل میشود.
برای نمونه، امام علی(ع) به دلیل فقر جامعه اسلامی، شیوه زهد را برگزید؛ ولی امام حسن(ع) در زمانه‌ای نسبتاً مرفه می‌زیست.
- ضرورت شیوه شناسی و سنت شناسی:
در شناخت امام، باید دو نکته را در نظر گرفت:
1- شیوه زندگی امام متناسب با زمان خودش
2- مأموریت امام در تحقق سنت‌های الهی
این شناخت شامل بررسی روش‌های حاکمیت و سبک زندگی فردی و اجتماعی امامان، و استفاده از این الگوها در سلوک فردی و اجتماعی است.
- نمونه‌هایی از تفاوت مأموریت ائمه :
امام حسن صلح را پذیرفت، در حالی که امام حسین روش جهاد را برگزید. امام سجاد راه دعا و مناجات را دنبال کرد. امام باقر و امام صادق به تأسیس حوزه علمیه پرداختند. امام کاظم به دلیل مخالفت با حاکمیت وقت به زندان افتاد و امام رضا ولایتعهدی حکومت عباسی را پذیرفت. امام هادی و امام عسکری در حصر قرار داشتند و امام زمان(عج) در غیبت است.
- نمونه‌هایی در زمان معاصر:
در روزگار ما، امام خمینی(ره) انقلاب اسلامی را رهبری کرد، مرحوم علامه طباطبایی کتاب المیزان را نگاشت، شهید بهشتی حزب جمهوری اسلامی را تأسیس کرد، آیت‌الله بهجت و آیت‌الله خوشبخت شاگردان سلوکی تربیت کردند، آیت‌الله حسن زاده آملی با روش تعلیم و معرفت نفس انسان‌های فرزانه و بصیر پرورش داد، و آیت‌الله مصباح یزدی به مدیریت فرهنگی مساجد خارج از کشور پرداخت.
- جمع‌بندی محتوایی:
در نهایت تأکید میشود که هر کسی مطابق استعداد و ظرفیت خود آفریده شده است و شیوه زندگی و سلوک او بر اساس این ویژگی‌ها و شرایط زمانه شکل می‌گیرد.
