نکات سلوکی – بخش چهاردهم

۱. خلاصه محتوا:

این محتوا به بررسی «ویژگی‌های استاد سلوک» در عرفان شیعی می‌پردازد و بر تفاوت‌های اساسی آن با مشی صوفیانه تأکید می‌کند. استاد سلوک کسی است که مسیر هدایتگری او مبتنی بر کتاب خدا و سنت پیامبر و ائمه باشد و نه بر ادعاهای شخصی یا خوارق عادت. نخستین ویژگی او علم به کتاب و سنت و هماهنگی با شریعت است. دوم، صداقت است؛ یعنی بدون تظاهر، واقعیت توانایی‌ها یا ناتوانی‌های خود را بیان کند. سوم، حرکت او باید بر اساس سلوک شرعی باشد و خود یا مجتهد باشد یا مقلد مجتهد. چهارم، از شاگردان ارتزاق نکند و انگیزه مالی نداشته باشد. پنجم، نیت و هدفی در جهت کرامات و امور خارق عادت نداشته باشد. ششم، به جای دعوت به خود، دعوت به خدا و شریعت کند. امام صادق (ع) هشدار داده‌ اند از کسی که مدعی علوم غیبی است اما از احکام حلال و حرام بی‌خبر است، دوری شود. هفتم، شاگردان را به علوم بی‌فایده مشغول نکند و وقتشان را هدر ندهد. هشتم، رابطه استاد و شاگرد در عرفان شیعی رابطه «شاگرد استادی» است، نه «مرید مرادی». نهم، در امور جزئی و شخصی زندگی شاگردان دخالت نکند. دهم، دعوت به آخرت نماید و از دنیاطلبی دور باشد و نسبت به شاگردان احترام‌ گذار باشد، بدون تحقیر ایشان یا تلاش برای زیاد کردن جمعیت شاگردان. همچنین استاد باید از خیالات و اوهام فاصله گیرد و از معصوم جلو نیفتد؛ ادعاهای مربوط به مکان قبر حضرت زهرا، زمان ظهور یا قیامت، یا خبر دقیق از مرگ اشخاص، نشانه کذب‌ گویی است. به ‌طور کلی استاد سلوک در عرفان شیعه باید خالی از خودبینی، انکار رسالت یا انکار احکام باشد و حرکت او در تمام مراحل، هماهنگ با شریعت باشد.

آغاز محتوا:

• ضرورت شناخت استاد سلوک:

در مسیر سلوک انسانی، یکی از مباحث مهم، شناخت استاد سلوک است. انسان باید بر اساس شناخت خود به دنبال استاد واقعی بگردد، زیرا وجود استاد برای این مسیر لازم است.

•  ویژگی نخست: هماهنگی با کتاب و سنت: 

استاد سلوک باید سخنان، ارشادات و راهنمایی‌هایش منطبق با کتاب خدا (قرآن)، سنت الهی و احادیث اهل بیت (ع) باشد. این هماهنگی یعنی سخنان او باید در امتداد نور وحی باشد، چون ائمه مظهر اسماء و صفات الهی‌اند و به حقیقت رسیده‌اند.

• ویژگی دوم: صداقت: 

استاد سلوک باید دارای صداقت باشد و هر آنچه هست را همان‌ گونه که هست بیان کند. اگر اجتهاد ندارد، بگوید؛ اگر کرامت یا مکاشفه ندارد، وانمود نکند که دارد. صداقت با شاگردان یک شرط ضروری است.

• ویژگی سوم: سلوک شرعی و جایگاه فقهی :

استاد سلوک یا باید مجتهد باشد یا مقلد مجتهد تا توانایی صدور حکم شرعی بر اساس اجتهاد یا تبعیت صحیح از مجتهد را داشته باشد. شاگردان باید جایگاه فقهی استاد را بدانند.

• ویژگی چهارم: بی‌نیازی مالی از شاگردان: 

استاد سلوک نباید از شاگردان ارتزاق کند یا وابستگی مالی به آنان داشته باشد. انگیزه او نباید بر پایه تأمین هزینه زندگی از این راه باشد.

•  ویژگی پنجم: پرهیز از کرامات و خوارق عادت: 

وی نباید نیتش در سلوک، به‌ دست‌آوردن یا نمایش کرامات، تصرفات و خوارق عادت باشد و نباید به دنبال چنین امورى حرکت کند.

• ویژگی ششم: دعوت به خدا، نه دعوت به خود: 

استاد باید دعوت‌ کننده به شریعت و اسماء الهی باشد و خدا را معرفی کند، نه خودش را. 

امام صادق (ع) فرموده‌اند: بپرهیزید از کسی که از غیب خبر می‌دهد ولی از حلال و حرام خدا بی‌خبر است.

• ویژگی هفتم: پرهیز از علوم غیرضروری: 

استاد نباید شاگردان را به علوم بی‌فایده که در مسیر سلوک کمکی نمی‌کند مشغول کند، بلکه باید آنان را به سوی علومی که در سیر و سلوک مفید است راهنمایی نماید.

•  ویژگی هشتم: رابطه شاگرد و استاد در عرفان شیعی: 

در تشیع، رابطه استاد و شاگرد سلوک، رابطه «شاگرد و استادی» است و نه «مرید و مرادی» . اطاعت مطلق از استاد در عرفان شیعی معنا ندارد و نقدپذیری ضرورت دارد.

• ویژگی نهم: عدم دخالت در امور شخصی شاگردان: 

استاد نباید در جزئیات زندگی خصوصی شاگردان دخالت کند؛ این روش انبیاء الهی بوده است که به حریم خصوصی مردم وارد نمی‌شدند و تنها در پاسخ به پرسش‌های کلی راهنمایی می‌کردند.

• ویژگی دهم: دعوت به آخرت و دوری از دنیاپرستی: 

استاد سلوک باید دعوت به آخرت، حق، توحید و قیامت کند، نه دنیا پرستی. انگیزه او باید الهی باشد، نه کسب شهرت یا مال. او نباید برای زیاد کردن تعداد شاگردان خود حرص بزند؛ همچنین باید از غیبت و تهمت دوری کند و شاگردان را تحقیر ننماید.

• ویژگی یازدهم: ایجاد تقوا و حضور: 

استاد سلوک باید حضور قلب و تقوای الهی را در شاگردان ایجاد کند و دستورالعمل‌هایش مطابق قرآن و سنت باشد.

• ویژگی دوازدهم: پرهیز از اوهام و خیالات: 

استاد باید از تقویت عالم خیال و وهم، همچون روش فرقه‌های باطنیه، پرهیز کند.

•  ویژگی سیزدهم: عدم سبقت از معصوم: 

استاد نباید از معصوم جلوتر حرکت کند یا ادعاهایی خارج از چارچوب تعالیم ائمه داشته باشد. ادعاهایی مانند مشخص‌ کردن مکان قبر حضرت زهرا (س)، زمان ظهور امام زمان عجل‌الله‌ تعالی‌فرجه، یا زمان قیامت و روز مرگ افراد، نشانه کذب ‌بودن فرد است و نباید پذیرفته شود.

• رد مشی منحرف صوفیه: 

خبر دادن از غیب، اظهار کرامت، پیش‌گویی آینده و مرگ اشخاص، یا تعیین وقت ظهور، از نشانه‌های رویکرد صوفیه و دراویش است که در عرفان شیعی جایگاهی ندارد.

• ویژگی چهاردهم: نفی خودبینی و انکار نکردن اصول دین: 

استاد سلوک نباید خودخواهی داشته باشد، نباید رسالت انبیا و ضروریات دین را انکار کند و همواره حرکت او باید با شریعت هماهنگ باشد.