خلاصه محتوا:
موضوع این محتوا به تبیین و توضیح مفهوم «سریان رحمت الهی» اختصاص دارد. رحمت الهی ویژگی سریان (گسترش و همه‌جایی) دارد، به این معنا که رحمت خداوند فراگیر و همه جا حاضر است و تمام عوالم و هر شیء در هستی را شامل می‌شود. او با تمثیل به عناصر اربعه (آب، هوا، خاک، آتش) بیان می‌کند که همان گونه که این عناصر هویت سریانی دارند و همه جا حضور دارند، رحمت و علم الهی نیز همین خصوصیت را دارد.
علم الهی و رحمت خداوند وسعت و سریان مطلق دارد و این حضور و ظهور همه جایی، دلالت بر حضور ذات حق تعالی در همه جا و همه چیز دارد. تمام اشیاء هستی از وجود بهره مندند و سهمی از رحمت خداوند را در خود دارند. سریان رحمت، پراکندگی وجود است و هر شیء سهمی از هستی و لذا سهمی از رحمت دارد.
سخنران به دعای کمیل استناد می‌کند که اسماء الهی ارکان همه چیز را پر کرده اند و هیچ خلأیی در عالم نیست؛ هر شیء با صمدیت و پُری از اسماء و رحمت خداوند اشباع شده است. این حضور برای اشیاء، تناسب و ارتباط وجودی ایجاد می‌کند؛ رحمت سبب تجمع و انس و پیوستگی بین موجودات است. بالاترین ارتباط و پیوستگی، پیوستگی در وجود است و همه چیز به این واسطه با هم متناسب و مرتبط اند.
آفرینش موجوداتی چون شیاطین یا حیوانات وحشی نیز براساس رحمت است و عناصر اربعه نیز مظهر رحمت و تطهیر الهی‌اند. نظام هستی براساس رحمت الهی بنا شده و هر شیء سهمی از آن را دارد.
مقدمه:
ویژگی ممتاز رحمت الهی، سریانی بودن آن است. رحمت الهی همواره و در همه جا حضور و ظهور دارد و تمام عوالم را با وجود خود پوشش داده است. هر جا و هر چیزی را که مشاهده می‌کنیم، در واقع رحمت می‌بینیم.
- سریان اجزا و عناصر طبیعی در هستی:
آب، هویتی سریانی دارد؛ به این معنا که رحمت نیز سریانی است. آب در سراسر زمین وجود دارد. هوا هویت سریانی دارد و در همه جا حضور دارد. خاک نیز چنین است و خورشید و آتش هم هویت سریانی دارند؛ یعنی نور و حرارت خورشید همه جا پراکنده است. نور نیز هویتی سریانی دارد و همانند دیگر عناصر، همه جا حاضر است. در واقع عناصر اربعه (آب، خاک، هوا و آتش) همگی دارای هویت سریانی هستند.
- علم و رحمت الهی؛ سریان و وسعت:
علم الهی نیز سریانی است؛ «وَسِعَ رَبّی عِلماً و رحمَهً»؛ یعنی علم و رحمت خدای متعال، وسعت مطلق دارد. وقتی خود علم الهی همه جا حضور دارد و رحمت نیز همه جا حاضر است، بدین معناست که ذات حق تعالی نیز همه جا حضور و ظهور دارد. سریان علم یعنی سریان عالم و سریان رحمت یعنی سریان رحیم. پس خود ذات خداوند به ذات خود، در همه جا حاضر و ناظر است و در همه جا به اسمای خود تجلی دارد. خود حق تعالی، سراسر هستی را فرا گرفته است.
- نمونه‌های سریانی در عالم:
نور هویت سریانی دارد؛ همه جا نور خورشید پراکنده است. صوت نیز در همه جا حضور دارد و هویت سریانی دارد. نور، صوت، هوا و حرارت در همه جا ساری و جاری‌اند.
- معنای حقیقی سریان و رابطه آن با وجود:
سریان یک اصل است و نه یک اسم یا سنت؛ بدین معنا که یک شیء هویت پوششی و پراکنده داشته باشد. نفس انسان نیز در قوا سریان دارد و تمام قوا را فرا می‌گیرد؛ همچنین نفس در تمام اعضای بدن ساری است. وجود، حقیقتی فراگیر است و گسترده ترین حقیقت هستی است. بنابراین سریانی ترین حقیقت، خود وجود است و بالاترین رحمت، رحمت وجود است.
- رحمت وجود و عناصر اربعه:
اولین رحمت، رحمت وجود است که به صورت عناصر اربعه ظهور پیدا می‌کند. عناصر بسیط اولیه آب، خاک، هوا و آتش هستند. بالاترین نعمت، نعمت وجود است و بالاترین لذت نیز لذت وجود است؛ وجود، هم نعمت مطلق و هم رحمت مطلق است و این، حقیقتی فراگیر و گسترده می‌باشد.
- گسترش رحمت الهی و حضور حق:
رحمت الهی، گسترده و فراگیر است؛ «وَسِعَ رَبّی عِلماً و رحمَهً». این وسعت در واقع گسترش حضور حق تعالی است که به اسم رحیم یا ظاهر تجلی می‌کند. رحمت از وجود آغاز می‌شود و هر رحمتی به وجود تعلق دارد. هر رحمتی نیز باز به وجود بازمی‌گردد؛ غیر از وجود، هیچ چیزی رحمت ندارد. تمام اشیاء سهمی از وجود دارند، یعنی سهمی از رحمت الهی دارند.
- پراکندگی وجود و رحمت:
توزیع وجود در عالم، یعنی توزیع رحمت الهی. هر شیء سهمی از وجود و رحمت دارد، پراکندگی و گسترش وجود و رحمت الهی در عالم جاری است. اسما الهی نیز در اشیا سریان دارند. در دعای کمیل آمده است: «اللهم انی اَسئلُکَ بِرَحمَتِکَ الَتی وَسِعَت کُلَ شیء»(خدایا از توطلب می کنیم به رحمتت که همه چیز را فراگرفته) یعنی اسماء خداوند ارکان همه موجودات را پر کرده‌اند.
- اشباع عالم از اسماء و رحمت الهی:
تمام اشیاء از اسماء الهی پر شده‌اند و هیچ خلأیی در عالم وجود ندارد. این اشباع را به تعبیر دیگری صمدیت اشیاء می‌نامیم؛ اشیاء از نور، اسماء و رحمت خداوند پُر هستند و خلاء ندارند. به همین دلیل عالم و اشیاء از هم بیگانه نیستند؛ همه با هم متناسب و مرتبط اند.
- نقش رحمت در مناسبت و ارتباط اشیاء:
تناسب، از رحمت سرچشمه می‌گیرد؛ هر جا رحمت باشد، تناسب و تجمع نیز وجود دارد، در مقابل قهر که موجب جدایی اشیاء است. رحمت مبدأ تجمع و پیوستگی است. انس و تناسب موجود در سراسر هستی، حاصل سریان و رحمت الهی است و پیوسته اشیاء را به صورت مرتبط و متصل قرار داده است. بالاترین پیوستگی و انس در وجود است و نور باطنی اشیاء همان نور اسماء الهی است.
- ظهور و سنت الهی:
اولین سنت الهی، سنت وجود بخشی است و اولین ظهور الهی، وجود بخشی است. تناسب‌ها از رحمت سرچشمه می‌گیرند و اساس نظام هستی براساس رحمت الهی است.
- جلوه‌ها و مظاهر رحمت الهی در طبیعت:
آب، جلوه‌ای از رحمت الهی است و هویتی تطهیری دارد. هم آب و هم آتش با هویت اسماء تنزیهی الهی، عوامل پاک کننده به شمار می‌روند. خاک نیز چنین است. این عناصر اربعه مظهر اسماء و رحمت خداوند هستند و نظام تطهیر و پاک سازی عالم را برقرار ساخته‌اند.
- نظام آفرینش بر پایه رحمت:
نظام هستی بر اساس رحمت الهی استوار شده است؛ خداوند هر چیزی را بر اساس رحمت آفریده و هر شیء سهمی از رحمت الهی دارد؛ حتی آفرینش موجوداتی چون شیاطین و حیوانات وحشی نیز بر بنیاد رحمت است. در نهایت نیز بیان می‌شود که عناصر اربعه تطهیر کننده هستند و اصل نظام الهی رحمت است و سریان رحمت الهی معیار نظم و بقا در هستی است.
