خلاصه محتوا:
در این محتوا موضوع اصلی بررسی ماهیت و ویژگیهای اسم اعظم الهی است. محتوا با با معرفی اسماء سبعه ذاتی الهی (شنوا، بینا، اراده، علم، کلام، قدرت، حیات) آغاز می‌گردد که این اسماء، مقدم و پیشتاز سایر اسماء الهی‌اند و در میان آن‌ها، اسم “حی” یعنی زنده، از بقیه برتر است و تحت عنوان “ام الائمه” (مادر امامان اسمائی) مطرح می‌شود، زیرا منشأ پیدایش و تولد شش اسم دیگر است؛ در نتیجه، حیات زیربنای وجود و کمال هر موجودی است و بدون آن سایر کمالات همچون شنیدن، دیدن، علم و… تحقق نمی‌یابند.
همچنین تأکید می‌شود که اسم حی زیرساخت همه اسماء ذاتی است و این اسماء شریف ترین و عالی‌ترین اسماء الهی به شمار می‌روند. اسم اعظم باید جامع، ذاتی و از اصلی ترین اسماء الهی باشد که قوام و بقای مخلوقات را تأمین می‌کند. به ویژه، ترکیب اسمای “حی” و “قیوم” به عنوان اسم اعظم الهی در آیه الکرسی معرفی می‌شود، زیرا “حی” منشأ حیات و قیام موجودات، و “قیوم” ضامن قوام و استمرار هستی آن هاست.
در ادامه به اهمیت نور الهی در ذات اشیا و اینکه هر یک از اسماء الهی نوری در موجودات ایجاد می‌کنند، اشاره می‌شود و شرح داده می شود که نور هر موجود مرتبط با اسماء الهی مستقر در آن است. بنابر رأی حکمای اشراق، بعد وجودی و نوری موجودات، به جنبه الهی آن‌ها و بعد ظلمت شان به جنبه ماهیتی شان بازمی‌گردد.
در نهایت بیان می‌شود که بالاترین مراتب وجودی و سیر عروجی انسان، تجلی اسماء ذاتی الهی و به ویژه اسم اعظم است که موجب قدرت ایجاد و حیات بخشی می‌شود و تنها نفوس پاک و کامل به این مقام دست می‌یابند. ذکر و توجه به ذات حضرت حق سبب جلب توجه ویژه و عنایت الهی می‌گردد و نهایی ترین پاداش الهی، تجلی اسماء ذاتی در وجود بندگان است.
مقدمه:
- اسم اعظم الهی و مقدمات آن:
این محتوا درباره ذات حضرت حق است و نکاتی در ارتباط با اسم اعظم الهی وجود دارد که بررسی می نماییم این اسم اعظم مربوط به کدام یک از اسماء الهی است و چه ویژگی‌هایی دارد.
- معرفی اسماء سبحانی و اهمیت اسماء هفتگانه:
در این زمینه بحثی درباره اسماء سبعه، یعنی هفت اسم الهی هست که عبارت اند از: سمع (شنوایی)، بصر (بینایی)، اراده، علم، کلام، قدرت و حیات. این‌ها را اسماء سبعه می‌گوییم و همه آن‌ها از اسماء ذاتی الهی هستند. هر یک از این اسماء، مقدم و پیشتاز نسبت به سایر اسماء تلقی می‌شوند. آنان هادی و پیشروی سایر اسماء هستند و جایگاه رهبری دارند.
- جایگاه اسم “حی” به عنوان “ام الائمه”:
در میان این اسماء، بافضیلت ترین آن‌ها نام “حی” است؛ این اسم را “ام الائمه” (مادر امامان اسمائی) می‌خوانیم، زیرا منشأ پیدایش و زایش سایر اسماء است. در حقیقت، جایگاه اسم “حی” در میان شش اسم دیگر، جایگاه مادرانه و محوری دارد. همه این اسماء ذاتی‌اند و همه از اسم “حی” سرچشمه می‌گیرند. به این ترتیب، سایر اسماء نسبت به “حی” در حکم فرزند هستند و تناسب و سنخیتی بزرگ میان “حی” و شش اسم دیگر وجود دارد.
- اهمیت و تقدم حیات نسبت به سایر کمالات:
از نکته فوق می توان دریافت که اساس وجود اشیا حیات است. یعنی اصل و بنیاد تمام هستی هر چیز، حیات اوست؛ اگر حیات نباشد، اراده، شنیدن، دیدن، علم، فهم، سخن گفتن و قدرت نیز وجود نخواهد داشت. هر یک از این کمالات با پیدایش حیات حاصل می‌شوند و حیات، پایه اساسی هستی هر مخلوق است.
- رابطه اسم “حی” با سایر اسماء ذاتی:
اسم “حی” زیربنای تمام اسماء ذاتی است. یعنی همه اسماء ذاتیه سرچشمه گرفته از اسم “حی” هستند و این اسم‌ها شریف ترین و بافضیلت ترین اسماء الهی به شمار می‌روند. “حی” نسبت به تمام آن شش اسم برتری و تقدّم دارد و تجلی اسم “حی” منشأ بروز سمع، بصر، کلام، اراده، قدرت و علم است. حیات نه تنها بر همه آن‌ها تقدم رتبه دارد، بلکه حتی از اسم “قیوم” نیز پیش تر است؛ به همین دلیل در دعا می‌گوییم: “یا حی یا قیوم” و نه “یا قیوم یا حی”.
- ترکیب اسامی “حی” و “قیوم” به عنوان اسم اعظم:
ترکیب این دو اسم، اسم اعظم الهی را تشکیل می‌دهد؛ به این معنا که اسم اعظم لزوماً باید از اسماء ذاتی الهی و از برترین اسماء ذاتی باشد. اسم اعظم باید از اصلی ترین اسماء الهی و ذاتی انتخاب شود؛ این اسم، اسم “حی” و اسم “غنی” است و نیز با آن هم راستا و هم جهت می‌باشد.
- نقش حیات در تحقق وجودی اشیا:
اسماء ذاتی الهی مبادی و منشأ حیات اند و هر اسمی به تناسب خود سهمی از حیات را برای مخلوق به ارمغان می‌آورد؛ اما وظیفه تماماً حیات بخشیدن به یک چیز، بر عهده اسم “حی” است و در حقیقت، قوام و بقای هر شی به حیات او وابسته است. بنابراین اسم “قیوم” نیز تابع اسم “حی” به شمار می‌آید، زیرا قیومیت به معنی قوام و بقا و تداوم شی است که بدون حیات تحقق نمی‌یابد.
- بیان اسماء اعظم در آیت الکرسی:
در آیه الکرسی، اسم اعظم الهی “حی قیوم” معرفی شده است: «الله لا اله الا هو الحی القیوم». در این آیه، “حی قیوم” نقش کلیدی دارد و تدبیر و مدیریت عالم و تأمین اصل وجود و حیات اشیا بر عهده این اسم اعظم است.
- جامعیت اسم اعظم و نور الهی در اشیا:
اسم اعظم باید جامعیت کامل داشته باشد و از اساسی ترین اسماء ذاتی باشد. هر یک از اسماء الهی سهمی از نور را در ذات اشیا جاری می سازند و به این ترتیب، در هر موجودی، نوری از اسماء الهی وجود دارد. بر اساس کلام حکمای اشراق، در هر شی نور و ظلمت وجود دارد. جنبه نوری هر شیء همان جنبه الهی و وجه وجودی اوست و جنبه ظلمانی مربوط به چیستی و ماهیت اوست.
- تأثیر نور اسمائی و مراتب وجودی:
در نتیجه هر شی دارای جنبه نوری به تناسب استقرار اسماء الهی در آن است و اگر درون شی نوری بیشتر باشد یعنی اسماء الهی بیشتری در آن وجود دارد. بزرگ ترین اسماء الهی در تأمین اصل وجود و تدبیر اشیا نقش دارند و تجلی آن‌ها منشأ تحقق هستی است.
- مقام انسانی و تجلی اسماء ذاتی:
پاک ترین نفوس و کامل ترین انسان‌ها در قله سیر معنوی و عروجی خود، مظهر اسماء ذاتی حضرت حق هستند. وقتی انسان به اسم ذاتی “حی” متصل شود، قدرت ایجاد و انشاء مخلوقات را می یابد و به مقام “کن فیکون” نایل می‌آید.
- اهمیت توجه به حضرت حق و نقش اسماء ذاتی در توجه الهی:
در پایان تاکید می‌شود که با توجه به حضرت حق، زمینه جلب توجه ویژه الهی فراهم کنیم و این توجه به ذات حق و پرستش، موجب تجلی نهایی ترین پاداش‌های الهی یعنی ظهور اسماء ذاتی در وجود بنده می‌شود که البته این اسماء نیز دارای مراتب و درجات خاص و متعالی در نظام الهی هستند.
