خلاصه محتوا:
در این محتوا، اهمیت و روش صحیح پرستش و ارتباط با خداوند مورد بحث قرار می‌گیرد. با استناد به آیه “واعبد ربک حتی یاتیک الیقین”، به این موضوع پرداخته می شود که انسان نیاز دائمی و مطلق به خداوند دارد، زیرا فقر ذاتی و وجودی او این پیوستگی را ضروری می‌سازد. برای برقراری ارتباط صحیح با خدا، شناخت سه مرحله ای از ذات، صفات و افعال الهی ضروری دانسته می‌شود و تأکید می‌گردد که اصل و اساس همه ارتباطات با حضرت حق، توجه به ذات اوست.
روش‌های تمرکز و توجه به خداوند شامل سکوت، ذکر، ادعیه، نماز و دیگر عبادت‌ها بیان می‌شود. در تکرار اسماء الهی، باید سه مرحله یعنی تلفظ صحیح، درک معنا و سپس عبور از لفظ و معنا برای تمرکز بر ذات الهی طی شود. مرحله پایانی و برتر، توجه قلبی و بی‌واسطه به خود ذات حق است که با هیچ ادراک حسی، خیالی یا عقلی مخلوط نمی‌شود و فقط به وسیله قلب و با تمام وجود صورت می‌گیرد.
در ادامه، به این نکته اشاره می‌شود که خداوند بر توجه قلبی انسان پاسخ می‌دهد و این پاسخ به صورت تجلی اسماء الهی بر قلب انسان ظاهر می‌شود؛ که شامل القائات معرفتی، ایجاد اشتیاق به معارف و عبادات، کشف حقایق عقلی، توجه به مراتب وجودی برتر و نهایتاً توجه دادن انسان به ذات خود خداوند است. شدت و کیفیت این پاسخ الهی وابسته به آمادگی روحی و مزاج انسان و نیز یقین او به لطف و حکمت پروردگار می‌باشد. در پایان، عالی‌ترین پاداش توجه قلبی انسان، توجه دادن خداوند به ذات خود است.
- بحث پیرامون شیوه‌های پرستش و ارتباط با خداوند:
براساس آیه “واعبد ربک حتی یاتیک الیقین”، پرستش خداوند تا رسیدن به مقام یقین توصیه شده است. در این محتوا، موضوع روش‌ها و شیوه‌های ارتباط با خداوند و نکات قابل توجه در این مسیر مورد بررسی قرار می‌گیرد.
- نیاز وجودی و دائمی انسان به ارتباط با خداوند:
انسان ذاتاً و وجوداً نیازمند به ارتباط با خداوند است و فقر ذاتی و وجودی او سبب می‌شود که این نیاز همواره دائمی و مطلق باشد. این فقر و نیازمندی همه ابعاد وجودی انسان را دربر می‌گیرد و همیشگی و بی‌پایان است. بنابراین، ارتباط با خداوند نیازی دائمی و وجودی و مطلق برای انسان محسوب می‌گردد.
- ضرورت شناخت مراتب الهی در ارتباط با خداوند:
برای برقراری ارتباط مؤثر و صحیح با حضرت حق، لازم است خداوند را در سه مرحله و مرتبه بشناسیم: ذات، صفات و افعال. چرا که هر موجودی، چه خالق و چه مخلوق، این سه مرتبه را داراست. اصل و اساس برقراری ارتباط با خداوند مبتنی بر توجه به ذات الهی است. این توجه به ذات، اصالت دارد و باید تمرکز بر این جنبه باشد.
- شیوه‌های توجه و تمرکز بر خداوند:
برای توجه به خداوند، روش‌های متفاوتی ذکر گردیده است. در برخی موارد، سکوت ابزار توجه می‌شود؛ یعنی با سکوت، اندیشیدن و تمرکز می‌توان به حضرت حق توجه کرد. در برخی موارد دیگر، ذکر نام‌های الهی، ادعیه، زیارات، نماز و کلیه عبادات وسیله توجه به خداوند هستند. با تکرار هر یک از اسماء الهی، انسان به خدا توجه می‌کند؛ حتی صرف نام بردن اسماء حق، نوعی توجه و تمرکز بر حضرت حق به شمار می‌آید.
- مراتب و مراحل تکرار اسماء الهی:
در تکرار کردن اسماء الهی، سه مرحله وجود دارد:
1. توجه به تلفظ صحیح لفظ و صبر و حوصله در تکرار اسماء الهی بدون عجله.
2. توجه به معنا و مفهوم اسم الهی.
3. عبور از توجه به لفظ و معنا و تمرکز بر ذات الهی.
توقف نهایی باید بر توجه به ذات الهی باشد و نه بر لفظ و معنا. این مرحله نیازمند تکرار و استمرار است و به یکباره حاصل نمی‌شود.
- لازمه توجه به خداوند و انصراف از غیر او:
توجه به خداوند مستلزم خواستن و اراده کردن اوست و لازمه این امر، عدم توجه به غیر اوست. به عبارت دیگر، خواستن خداوند یعنی نخواستن غیر خدا و عدم تمرکز و توجه به هر آنچه غیر از خداوند است. این نکته بسیار اساسی است که توجه و تمرکز بر خداوند به معنای انصراف از توجه به غیر او می‌باشد.
- نقش قوای ادراکی در توجه به خداوند:
ادراک و توجه نسبت به اشیاء مادی از طریق قوای حسی، خیالی و عقلی انجام می‌شود:
– با دیدن، به اشیاء توجه می‌کنیم؛
– با شنیدن، به صداها توجه می‌کنیم؛
– با لمس کردن، به زبری و نرمی اشیاء توجه می‌کنیم؛
– با بوییدن و چشیدن، به رایحه و طعم‌ها توجه می‌نماییم؛
– با خیال، به صورت‌های جزئی و با تعقل به مفاهیم و معانی توجه می‌شود.
در توجه به اسماء الهی نیز برای لفظ از چشم، برای معنا از عقل، و برای ذات الهی باید از قلب بهره گرفت.
- توجه قلبی؛ عالی ترین مرحله ارتباط با خداوند:
توجه قلبی، توجهی بی واسطه به حضرت حق است که در آن تمامی ادراکات حسی، خیالی و عقلی معطل می‌گردد و فقط یک توجه وحدانی و قلبی به ذات حق وجود دارد. در این حالت، انسان با تمام وجود، توجه قلبی به خداوند پیدا می‌کند و آن را کاملاً حضوری و شهودی احساس می‌نماید.
- پاسخ خداوند به توجه قلبی انسان:
هنگامی که انسان توجه قلبی به خداوند دارد، حضرت حق نیز به این توجه پاسخ می‌دهد و این پاسخ در قالب تجلی اسماء الهی بر قلب انسان ظهور می یابد:
– القائات معرفتی و ایجاد میل و شوق به معارف در قلب انسان.
– میل به معنویات و عبادات و ایجاد این گرایش‌ها توسط خداوند.
– مکاشفات صوری، مکاشفات عقلی و کشف حقایق والاتر.
– توجه به عالم ملکوت و اسرار هستی.
– هدایت به اسرار عالم و شهود مراتب عالی تر وجود و نهایتاً توجه دادن به اعیان ثابته و اسرار اسمای الهی.
در نهایت، خداوند متعال انسان را متوجه به ذات خویش و باطن اسمای خود می‌کند که این، عالی ترین پاداش الهی است.
- تاثیر آمادگی روحی و اعتدال مزاج در ارتباط با خداوند:
هر چه آمادگی روحی انسان بیشتر باشد، پاسخ خداوند به توجه او قوی تر خواهد بود. اعتدال مزاج و همراهی معرفت با توجه نیز موجب افزایش پاداش الهی می‌گردد. اگر توجه به ذات الهی همراه با یقین به حق، ملکوت عالم، لطف، حکمت و رحمت خداوند باشد و گمان نیکو به خدا داشته باشیم، حضرت حق نیز براساس حسن ظن بنده، بهترین پاداش و عالی ترین تجلیات اسمای خود را مرحمت می‌کند و توجه ذات ما را به ذات خویش سوق می‌دهد.
