- خلاصه محتوا :
در این سخنرانی، تفاوت دو نوع امامت ائمه مورد بررسی قرار گرفته است؛ امامت ظاهری به معنای حاکمیت سیاسی و اجرای احکام شریعت و امامت باطنی که اتصال انسان‌ها به عالم غیب و ملکوت است. بیان می‌شود ائمه و پیامبر هر دو مقام را دارا بودند و امامت ظاهری مشروط به فراهم بودن شرایط حکومت است. شرافت اهل بیت ریشه در ولایت تکوینی و مظهریت اسماء الهی دارد و میان آنها تفاوت مراتب وجود دارد، مثلاً حضرت زهرا در برخی جنبه‌های ولایت اطلاقی نسبت بر پیامبر دارد، هرچند تحت ولایت شریعت اوست. این مراتب متفاوت، مشابه رابطه موسی و خضر نبی است که هم زمان از یکدیگر تبعیت می‌کنند. قوت برخی صفات چون علم در امام رضا یا شجاعت در امام حسین به خاطر اقتضای زمان و ملکات شخصی هریک است.
هر امام در زمان خود با اعتدال مزاج و دانش غیبی بهترین تصمیم را می‌گیرد و اختلاف عملکرد ایشان ناشی از تفاوت شرایط زمانی است، نه ضعف یا تفاوت ذات در نهایت، باطل بودن این دیدگاه مطرح می‌شود که اختلاف رفتار امامان ناشی از ضعف یا تغلب خوی درونی است، و تأکید می‌شود که علم و مدیریت برتر ائمه و انبیاء ریشه در اتصال آنان به عالم غیب و اسماء الهی دارد.
- مقدمه‌ای بر امامت ائمه (ع):
بحث حاضر پیرامون ابعاد مختلف امامت و ولایت ائمه اطهار (ع) است. در ابتدا اشاره می‌شود که امامت ائمه دو معنای اساسی دارد: معنای اول، حاکمیت سیاسی و اجرای احکام شریعت است؛ که در این جایگاه، امام مسئول تعیین، ابلاغ و اجرای احکام شرعی می‌شود و بر حسن اجرای آنها نظارت دارد. این حاکمیت، تکوینی نبوده، بلکه صرفاً ناظر بر شریعت و جنبه‌های ظاهری است (امات ظاهری) و در صورتی تحقق می یابد که شرایط اجتماعی و سیاسی فراهم باشد تا امام بتواند ایفای نقش کند.
- مراتب امامت: ظاهری و باطنی:
در مقابل، امامت باطنی به اتصال روح انسان‌ها با عالم ملکوت و غیب و رساندن آنها به مطلوب اشاره دارد. امام در این مقام، واسطه‌ای است میان خلق و حق و هر دو مرتبه امامت، در پیامبر و امامان وجود دارد. پیامبر(ص) از نظر حاکمیت سیاسی و اجرای شریعت، حجت بر مردم زمان خود و حجت بر حضرت زهرا و امیرالمومنین(ع) است. حضرت زهرا در مسائل حکومتی تابع هدایت سیاسی پدر و همسر خود می‌باشد، زیرا که این دو، ائمه و حاکمین الهی جامعه هستند.
- سلسله شناسی ولایت و شئون آن:
امامت ظاهری امیرالمومنین(ع) نمونه بارز این مقام بوده که در چهار سال و نه ماه خلافت ایشان مشهود شد. با این حال، این امامت ظاهری به ولایت تکوینی امام وابسته است. در نتیجه، حاکمیت سیاسی تابع ولایت تکوینی ائمه قرار دارد و شأن‌هایی از نبوت و امامت، تابع شأن بالاتر ولایت است.(فرع، تابع اصل است و اصل ولایت تکوینی است که نبوت و امامت که فرع می باشند تابع اصل هستند)
در این منظر، ولایت اصل جنبه اسمائی و توحیدی دارد، چراکه ائمه مظهر اسماء الهی هستند و از این جهت ولایت بر سایر انسان‌ها دارند. (حضرت زهرا به نوعی ولایت بر پیامر دارد. رسول الله ولی الله است و ولایت مطلقه دارد، حضرت زهرا نیز ولایت مطلقه دارد اما آنها در اطلاق بر هم فضیلت دارند و نه در وجدان و فقدان به تعبیر دیگر روح حضرت زهرا در جه ای از ولایت اطلاقی را برخوردار هست که آن درجه برای روح رسول الله نیست از این جهت حضرت رسول تابع شانی از حضرت زهرا می باشد پس اختلاف در مراتب نوعی و مراتب احدیت هست اختلاف در مراتب اسمائی است . آن ها مواجه با ذات الهی دارند در همان مواجه با ذات الهی اختلافات درجه وجود دارد و در واقع بحث فقدان نیست و همه ان ها مظهر اسماء الهی هستند در اینجا ولی تابع ولی دیگر است و ولی از تمام جهات ولایت تابع ولی دیگر نیست و در واقع حضرت رسول از تمام جهات ولایت تابع حضرت زهرا نیستند بلکه از جهت مراتبی از ولایت که حضرت زهرا آن را دارا هستند (ولایت مطلق به زهرا و یا همان اسمی از اسماء الهی که غلبه بیشتری در روح ایشان دارد) و حضرت رسول آن را ندارند تابع ایشان هستند. )
- نسبت مراتب ولایت در اهل بیت:
در بحث مراتب ولایت، تفاوت‌هایی میان نورانیت، فضیلت و اسماء الهی میان ائمه و حتی پیامبر(ص) و حضرت زهرا(س) وجود دارد. به این معنا که ممکن است ایشان از برخی جنبه‌های اسمایی بر یکدیگر تقدم داشته باشند، اما اصل ولایت مطلق در هر یک از ایشان ذخیره است. در حدیث کسا نیز نمونه‌ای از پناه دادن حضرت زهرا(س) به رسول خدا وجود دارد که بیانگر چنین مراتبی است.
- مقایسه با سیر و سلوک پیامبران: مثال موسی (ع) و خضر (ع)
رابطه حضرت زهرا و پیامبر را می‌توان به رابطه حضرت موسی و خضر تشبیه کرد که هر یک از جهتی تابع و از جهتی دیگر متبوع یکدیگر هستند. در جنبه شریعت، حضرت موسی حاکمیت دارد و خضر باید تبعیت کند؛ در حالی که در جنبه‌هایی از ولایت و علم باطنی، حضرت موسی باید تابع خضر باشد. همین قاعده، در زیارت عاشورا و شفاعت اهل بیت نیز مطرح است و بیان می‌شود که برخی ائمه چون امام حسین(ع) وساطت و سرعت بیشتری در اجابت دارند. (کلنا سفیته النجات و السفنه الحسین اسرع و اوسع: همه ما کشتی نجات هستیم اما کشتی امام حسین (ع) به سرعت پاسخ می دهد)
- تفاوت‌های روحی و علمی ائمه بر پایه مقتضیات زمان:
تفاوت ظهور اسماء و صفات در ائمه، ریشه در دو امر دارد: اول، تفاوت ملکات و سیر روحی هر یک از معصومین در قوس صعود، و دوم، حکمت الهی در اعطای غلبه‌ی برخی اسماء متناسب با شرایط اجتماعی و نیازهای هر عصر به معصومی خاص. برای مثال، شجاعت در امام حسین(ع) و علم در امام رضا(ع) تجلی بیشتری دارد تا نیاز زمان مدیریت شود.
- اعتدال مزاج و عصمت، رمز مدیریت برتر امامت:
از دیگر نکات مهم، اشاره به اعتدال مزاج امامان است که بر اساس علم غیب خود به اسرار طبیعت، تغذیه و عبودیت حاصل می‌شود و با رسیدن به بالاترین درجه اعتدال نفس و بدن، می‌توانند بهترین تصمیمات را در هر دوره اتخاذ کنند. بنابراین، ادعای تفاوت تصمیم‌گیری میان امام حسن(ع) و امام حسین(ع) یا نسبت دادن آن به روحیه شخصی آنان، انحراف از حقیقت مقام عصمت است.
- عصمت و مدیریت برتر انبیا و ائمه:
در پایان تأکید می‌شود که بهترین مدیریت سیاسی و اجتماعی، تنها در اختیار امام معصوم و پیامبر قرار دارد؛ زیرا آنها از پیوند با عالم غیب و علم به اسرار خلقت بهره مند هستند و شناخت کامل از زمانه، مردم و نظام تکوین دارند. در نتیجه تصمیم‌ها و اقدامات آنان همیشه مطابق با حکمت، عدالت و مصلحت عصر خود است.
