خلاصه محتوا:
در این محتوا، توضیح داده می شود که پاسخ اهل بیت به توسلات و دعاهای ما یکسان نیست و این تفاوت ناشی از دو عامل است: یکی مراتب و ظرفیت وجودی خود اهل بیت، و دیگری ظرفیت وجودی و شاکله روحانی زائران و متوسلان به آنها. اهل بیت هر یک بر اساس ویژگیهای خاص وجودی و نیز طبق وسعت معنوی خود، تجلی متفاوتی بر افراد دارند.
به همین دلیل توصیه میشود که به زیارت و توسل به تمام ائمه پرداخته شود تا هر یک متناسب با مظهریت و ظرفیت خود، فیض و پاسخ لازم را اشراق نماید. همچنین بیان می شود که خداوند همواره متناسب با بالاترین ظرفیت اهل بیت بر آنها تجلی می‌کند و کامل ترین نورانیت و روحانیت عالم را به آنان افاضه می‌نماید، اما این تجلیات الهی برای هر معصوم، هم از حیث نوع و هم شدت متفاوت است.
در ادامه، تفاوت ذکر “سلام بر اهل بیت” با ذکر “صلوات” تبیین می شود. سلام صرفاً نوعی دعا و توجه مستقیم به اهل بیت است، در حالی که صلوات هم دعاست، هم سلام و هم واسطه قرار دادن اسم جامع الله در ارتباط با اهل بیت، که مرتبه‌ای بالاتر از سلام صرف تلقی میشود.
دعای ما در قالب صلوات، لفظی و قلبی است، اما پاسخ خداوند و اهل بیت به این دعا، از سنخ ایجاد و حقیقت و فراتر از لفظ است. هر امام یا معصوم، متناسب با ظرفیت خود و نیز با توجه به طالب، پاسخی متفاوت به این دعا می‌دهد و حتی ممکن است نقش واسطه فیض برای یکدیگر و حتی برای خودشان را ایفا کنند.
در نهایت نقش واسطه گری متقابل انسان و اهل بیت در جریان ذکر صلوات تحلیل شده است : انسان با ذکر صلوات نوعی واسطه فیض برای اهل بیت میشود و اهل بیت نیز واسطه فیض الهی بر انسان می‌شوند. پاسخ هر یک بسته به وضعیت مخاطبان و حکمت الهی، ممکن است به صورت مستقیم یا با ارجاع به حضرت حق محقق شود. با تأکید بر این حقیقت که مناسبات فیض و اشراق در این مراتب، دارای ظرافت‌ها و مراتبی بسیار دقیق و عمیق است، محتوا پایان می یابد.
- آغاز بحث و بیان مقدمات:
در بخش قبلی یعنی بخش دوم این محتوا بیان شد که پاسخ اهل بیت (ع) برای ما همواره یکسان و مشابه نیست و این امر مبتنی بر دو علت اساسی می‌باشد: نخست، تفاوت مراتب وجودی خود ایشان، و دوم، تفاوت ظرفیت انسان‌ها.
- عوامل تفاوت پاسخ اهل بیت:
تفاوت مراتب وجودی اهل بیت نیز ریشه در چند علت دارد؛ اعم از اعتدال مزاج ایشان و تفاوت در ملکات و افعال خیرشان. این عوامل باعث تفاوت مسیر سلوک اهل بیت می‌گردد و تفاوت سیر و سلوک آنها منجر به تفاوت در دریافت فیوضات الهی میشود. در نتیجه، تجلی اهل بیت بر افراد، متناسب با شاکله روحانی خود ایشان متفاوت است و این امر علتی مهم و کلیدی برای تفاوت تجلیات می‌باشد.
- ضرورت توسل و زیارت همه ائمه:
از نکات مهم مطرح شده این است که لازم است انسان به همه اهل بیت توسل و زیارت داشته باشد؛ چرا که هر یک از معصومان متناسب با شاکله و گستره وجودی خاص خود و نیز اطلاق روحانیت خود بر ما تجلی دارند و فیض خاص خود را ارزانی می دارند. بنابراین باید از همه ائمه (ع) امداد و نظر خواست تا متناسب با شرایط فردی و ظرفیت خود پاسخ مناسبی را اشراق نمایند.
- کیفیت تجلی خداوند بر اهل بیت:
در مرحله دیگر، بیان شد که خداوند متعال متناسب با کامل ترین ظرفیت اهل بیت بر ایشان تجلی می‌کند. این تجلی الهی به گونه ای است که کامل ترین نورانیت و روحانیت عالم مختص به ایشان است و خداوند نیز کامل ترین فیض خود را بر آنها افاضه می‌نماید. این فیض و تجلی ذاتی خداوند بر اهل بیت، همان پاسخ به صلوات و دعای ما است؛ اما به سبب اختلاف مرتبه وجودی میان چهارده معصوم، تجلی ذاتی الهی برای هر یک از آنان نیز متفاوت خواهد بود. یعنی خداوند تجلیات متفاوتی بر هر یک از معصومان با توجه به اختلاف شاکله های وجودی آنان ایجاد می‌نماید.
- مقام نور واحد اهل بیت و وحدت و تفاوت در قوس نزولی و صعودی:
در مراتب نور و عظمت، اهل بیت مقام یکسانی دارند و در مقام تکوین تفاوتی میان ایشان نیست؛ چراکه اختیار و اراده در آن مرتبه مطرح نیست و همگی حقیقتاً نور واحد هستند. تعبیراتی چون «کلنا نورٌ واحد» یا «اَوَلُنُا مُحمد، آخَرُنا محمد، اوسَطُنا محمد» هم به این وحدت اشاره دارد. با این حال در مراتب نزول و صعود، به خاطر تفاوت اعتدال مزاج و عوامل دیگر، تجلیات خداوند برای ایشان متفاوت میشود و باید به همه آنها نظر داشت و از ارواح آنها مدد جست. خداوند کامل ترین تجلیات که ذاتیه هست را به آنها کامل می دهد و سیر نهایی ائمه با تجلیات ذاتیه است. امتداد تجلیات ذاتیه همان غلبه تجلیات ذاتیه است یعنی تجلیات ذاتیه بر همه آنها داده می شود اما تجلیات ذاتیه یکسان نیست نوع و شدت و ضعف آن در آنها یکسان نیست.
- تفاوت مظهریت اسامی الهی در اهل بیت:
در ادامه بحث، اشاره شد که اگرچه همه معصومان مظهر اسامی الهی همچون غنی، صمد، قیوم و… هستند، اما مظهریت آن اسامی در ایشان یکسان نیست و شدت و ضعف و نوع فیض متفاوت است.
- معنای صلوات و تفاوت آن با سلام بر اهل بیت:
در بخش دیگری، توضیح داده شد که ذکر صلوات، دعای خلق به حق برای اهل بیت است که جنبه اشراقی و ایجادی دارد و صرفاً به لفظ یا کلام محدود نمی‌شود؛ بلکه واقعیتی تکوینی و از سنخ “کُن فَیَکون” است. ما با زبان و قلب خود صلوات می‌فرستیم، اما پاسخ الهی به اهل بیت از سِنخِ ایجاد و فیض است. درود الهی بر ائمه ایجاد مقامات غیبی در انها است و متکی بر اسم جامع الله است.
برخلاف ذکر سلام که توجه مستقیم به اهل بیت است و دعا محسوب نمی‌شود، اما ذکر صلوات جامع: دعا، سلام و توجه به اسم جامع الله و التماس فیض الهی برای اهل بیت از طریق جامعیت است. در نتیجه صلوات کامل تر از سلام می باشد.
- کیفیت ارتباط با اهل بیت از راه اسم الله:
در ذکر صلوات، انسان از طریق اسم جامع الله به اهل بیت توجه می‌کند و این شیوه ارتباط، جامع ترین و کامل ترین راه ارتباط با معصومان است؛ به گونه ای که رابطه از باطن به ظاهر برقرار میشود و انسان در این راه به عمق بی نهایت معنویت و حقیقت مرتبط می‌گردد.
- نوع پاسخ خداوند و اهل بیت به صلوات:
پاسخ خیرخواهی اهل بیت و دعای آنها نسبت به ما نیز تفاوت دارد و ریشه در همان تفاوت‌های وجودی و ظرفیت‌ها دارد. دعای ما و صلوات بر ایشان لفظی و قلبی است، اما پاسخ آنها انشایی و ایجادی بوده و حقیقتاً افاضه و اشراقِ خاص است. همچنین هر کدام از ائمه متناسب با ظرفیت‌ها و مقام خود پاسخ متفاوتی خواهند داد.
- انواع واسطه گری اهل بیت در فیض و پاسخ دعا:
یکی از نکات مهم این است که اهل بیت واسطه فیض برای تمام موجودات و اجابت دعاها هستند. هنگامی که صلوات فرستاده میشود، آنان هم واسطه فیض بر ما و هم واسطه فیض برای خود می‌شوند. حتی گاهی یک امام برای خودش واسطه فیض است؛ یعنی چهارده معصوم به صورت فردی برای خودشان نیز طلب فیض از خداوند دارند. همچنین ممکن است یک امام واسطه فیض برای امام دیگری شود؛ زیرا به جهت تفاوت رتبه وجودی، گاه فیض باید از امامی به امام دیگر برسد.
- جامعیت مظهریت اسامی الهی در اهل بیت:
اهل بیت جامع اسامی الهی هستند اما غلبه برخی اسامی در برخی از حضرات بیشتر است. برای مثال ممکن است امامی فیض و تجلی خاص از اسم غنی یا صمد الهی داشته باشد که همان فیض از طریق او به امام دیگر منتقل شود.
- نقش واسطه ای انسان با ذکر صلوات:
در نهایت، در ذکر صلوات انسان مستقیماً از خداوند فیض را بر اهل بیت می‌خواهد و اهل بیت نیز پاسخ مستقیم به این تقاضا می‌دهند. انسان در این روند واسطه فیض میان حق و اهل بیت میشود و اهل بیت نیز واسطه فیض میان خداوند و انسان قرار می‌گیرند. این واسطه گری گاه به صورت ایجاد و افاضه مستقیم توسط اهل بیت، و گاه با حواله نمودن به حضرت حق و توسل به اسم جامع او برقرار میشود. گاهی نیز خداوند درخواست اهل بیت را برای تحقق فیض اجابت می‌نماید یا از طریق خود آنان مجدداً بر مومنان تجلی می‌نماید. اگر هرکدام از ائمه و اهل بیت خودشان به طور مستقیم پاسخ ما را بدهند، باعث ایجاد یک سیر انفسی در انسان می شود و نعمت خاصی می باشد.
