مبانی معرفتی و حقایق توحیدی ذکر صلوات – بخش دوم

خلاصه محتوای :

در این محتوا، ابتدا به تفاوت پاسخ اهل بیت به ذکر صلوات پرداخته می شود و بیان می شود که هر یک از معصومین نسبت به صلوات مؤمنان با توجه به مرتبه وجودی، ظرفیت و شاکله ذاتی خود پاسخ می‌دهند. این تفاوت ناشی از تفاوت‌های درونی، ملکات روحی، ادراکات شهودی و اعتدال مزاج آن‌هاست؛ به همین دلیل هر کدام از ائمه و حتی پیامبر به اقتضای مقام خود جلوه‌ای ویژه دارند.

در بخش دیگر، تقدم پیامبر اسلام بر اهل بیت در ذکر صلوات و تقدم نبوت بر امامت توضیح داده شده و بیان میشود که امامت، مکمل و تداوم نبوت است و قبول داشتن حضرت رسول، در واقع اعتقاد به تمام انبیاست؛ همان ‌گونه که ایمان کامل به یک امام، معادل ایمان به دیگر ائمه است.

در ادامه، صلوات به عنوان یک دعا، توسل و توجه به سلسله انبیا و ائمه دانسته شده است که این ذکر اختصاص به انسان دارد و نشان ‌دهنده شرافت انسان به سبب قدرت تکلم و ایجاد ارتباط لفظی با خداوند است. همچنین ذکر شده که اهل بیت نیز می‌توانند با صلوات به نوعی سلوک وجودی و روحی خود را شدت بخشیده و حتی واسطه فیض خود باشند.

بحث دیگری که مطرح می شود، تأکید بر ولایت مطلقه معصومین است؛ یعنی طلب فیض از صاحبان ولایت مطلقه (پیامبر، حضرت زهرا و ائمه). با صلوات بر ایشان، انسان به کل نظام خلقت متصل می‌شود و این ذکر می‌تواند علت تسخیر هستی توسط انسان مؤمن باشد. در نهایت، به تفاوت تجلی صلوات بر هر فرد با توجه به اختلاف ظرفیت‌های وجودی اشاره  و بیان می شود که هم تفاوت روحی اهل بیت و هم درجات روحی مومنان باعث تفاوت در دریافت برکات ذکر صلوات می‌شود.

مقدمه:

• توضیح تفاوت پاسخ اهل بیت (ع) به ذکر صلوات:

یکی از نکات مهم این است که پاسخ اهل بیت به ذکری که در صلوات هست، یکسان نیست. زیرا مقامات و مراتب اهل بیت تفاوت دارد. اگرچه همه آن‌ها مظهر تمامی اسمای الهی هستند، اما این تفاوت‌ها در شدت و ضعف ظهور این اسما و در مراتب وجودی آنان بروز می‌کند. این تفاوت سبب می‌شود مسئولیت‌ها و رسالت‌های مختلف در عالم به هر یک از ایشان واگذار شود. زمانی که ما با ذکر صلوات متوجه ایشان می‌شویم و خیری برایشان می‌طلبیم، ایشان نیز بنا بر صفت کرامت و رحمت الهی، به بهترین نحو پاسخ می‌دهند. اما این پاسخ متناسب با شاکله ذاتی، مراتب وجودی و توان هر معصوم است و به همین دلیل هر کدام به گونه‌ ای خاص تجلی می‌یابند و ظرفیت مخاطب نیز در کیفیت دریافت این پاسخ نقش دارد.

• علت تفاوت مراتب معصومین و آثار آن:

علت این تفاوت در مراتب معصومین به چند امر بازمی‌گردد: تفاوت در ملکات روحی، شهودات، حالات و ادراکات روحی، اعمال خیر و صالح و فضیلت‌ها. همچنین تفاوت در اعتدال مزاج موجب تنوع سیر معنوی و مراتب وجودی آن‌ها می‌شود. نتیجتاً هنگامی که سیر انفسی و سیر اسمایی این بزرگواران متفاوت باشد، دریافت‌های اسمایی آنان نیز یکسان نخواهد بود. به تعبیر دیگر، در عین اینکه از نظر مقام نور عظمت واحد هستند، اما در سیر صعودی و بر اساس اختیار و اراده خود تفاوت رتبه و مرتبه می‌یابند. تفاوت رتبه به خاطر تفاوت سیر و تفاوت سیر به خاطر تفاوت چند چیز می باشد : 1- اعتدال مزاج آنها یکسان نیست 2- ملکات و فضیلت ها و اعمال خیر آنها و… یکسان نیست. این تفاوت مراتب موجب تفاوت در تجلیات آن‌ها بر مؤمنان و جویندگان حقیقت می‌شود.

• نسبت نبوت و امامت در ذکر صلوات:

در ذکر صلوات، پیامبر بر اهل بیت مقدم دانسته می‌شود، که نشان‌دهنده تقدم مقام نبوت بر امامت است. سلسله نبوت آغازگر این مسیر است و پس از آن یا به موازات آن، امامت ادامه می‌یابد. امامت، مکمل و استمرار نبوت است و این استمرار و هدایت الهی تا آخر ادامه دارد. همان‌ طور که اعتقاد به حضرت محمد به معنای اعتقاد به همه انبیاء است، نفی حضرت رسول نفی تمامی انبیاء الهی است، همچنین اعتقاد به یک امام، اگر کامل باشد، به معنای پذیرش همه ائمه است. ناقص بودن این اعتقاد، مانند باور برخی به چهار یا هفت امام، نشانه ناقص بودن پذیرش حقیقت امامت است. همانطور که گفته می شود نحن اسماء الله : ما اسماء الهی هستیم ، ما از یک نور و از یک حقیقت هستیم و یک سیر و مسیر داریم.

• تحلیل توحیدی مضمون صلوات: دعا و توسل:

ذکر صلوات در عین حال هم دعا و هم توسل است. دعا به این معنا که طلب خیر و فضل از خداوند برای ذات مقدس انبیا و ائمه را مطرح می‌کنیم. توسل به این معنا که توجه قلبی و روحی خود را به آن ذات معطوف می‌کنیم. پس در صلوات، توجه و درخواست از خداوند، معطوف کردن قلب به پیامبر، تمامی انبیا و ائمه و اهل بیت اعمال می‌شود.

• اثر ذکر صلوات در سیر انفسی ائمه:

یکی از اسرار توحیدی ذکر صلوات این است که همین ذکر موجب استمرار و تعالی سیر انفسی و مقامات وجودی ائمه (ع) می‌شود. اگر مقامات آنان ثابت می‌ماند و تغییری نمی‌کرد، چنین درخواستی معنا نداشت. ما با ذکر صلوات از خداوند می‌خواهیم که بر آنها درود بفرستد و حقیقت این درود، افاضه رحمت و حقایق توحیدی بر وجود ایشان است. در نتیجه، مراتب ایشان پیوسته متعالی ‌تر شده و به مراتب بالاتری از فنا و بقای الهی می‌رسند و در دریای وحدت ذاتی حضرت حق غرق می‌شوند. بنابراین، یاد و ذکر ما نیز سهمی در استمرار و وسعت روحانی آن بزرگواران دارد. چون حق نامتناهی است سیر به سوی توحید نیز نامتناهی است.

• اختصاص ذکر لفظی صلوات به انسان:

ویژگی مهم دیگر، این است که ذکر لفظی صلوات اختصاص به انسان دارد؛ چرا که قدرت تکلم و بیان تنها به انسان اعطا شده است. این نشان‌ دهنده شرافت ویژه انسان و راه ارتباط ظاهری او با خداوند است که این یکی از طریق های ارتباطی می باشد و انسان نیز از طریق حواس پنج گانه خود با خداوند در ارتباط است. بهترین راه ارتباط با خداوند زبان است تا انسان بتواند نیت و خواسته‌های درونی، تقاضای خود را به بهترین و فصیح ترین شکل بیان کند و از او درخواست کند و بیان این ذکر نیز به قصد سیر انفسی می گوییم.  بنابراین هر فرد به اقتضای نیاز، ظرفیت و حالات خود می‌تواند ذکر صلوات را تکرار کند و این ذکر را در مسیر رشد انفسی و رفع حاجات خود به کار گیرد.

• اهل بیت به عنوان واسطه فیض برای خویش:

در ادامه بیان شد که اهل بیت (ع) حتی می‌توانند خود با گفتن صلوات بر خویش، سیر انفسی و معنوی خود را وسعت بخشند و این ‌گونه خود نیز واسطه فیض برای خویش می‌شوند و دریافت‌های خاصی از حضرت حق می‌یابند و با ذکر خود‌شان، سیر ذاتی و توحیدی خود را کامل ‌تر می‌کنند. این از اسرار شگرف ذکر صلوات است که به امت اسلامی و حتی به اولیا هم ارتباط دارد.

• طلب فیض و ارتباط با ولایت مطلقه:

ذکر صلوات، طلب فیض بر کسانی است که ولایت مطلقه دارند؛ یعنی پیامبر اکرم، حضرت زهرا و سایر ائمه. هر دعای ما برایشان، در حقیقت واسطه‌ گری آنان برای استجابت این دعا حتی برای خویش است. بنابراین، با ذکر صلوات، ارتباطی عمیق با ولایت و نبوت مطلقه برقرار می‌شود و این ارتباط، انسان را به کل نظام خلقت (جماد، نبات، حیوان و ملائکه) متصل می‌سازد.

• تسخیر نظام خلقت به واسطه ذکر صلوات:

ذکر صلوات می‌تواند سبب شود نظام خلقت مطیع و مسخر انسان گردد؛ یعنی وقتی انسان با ذکر صلوات متصل به کل اولیای الهی و انبیا و ائمه می‌شود، چنین قابلیتی برای تسخیر و عبد شدن کل هستی برای او ایجاد می‌شود به شرط اینکه ظرفیت روحی و توجه کامل داشته باشد.

• تفاوت ظرفیت و تجلی صلوات بر افراد:

در انتها بر این موضوع نیز تأکید می شود که گویندگان ذکر صلوات، ظرفیت و مراتب وجودی متفاوتی دارند؛ به همین دلیل دریافت نور و تجلی حقیقت صلوات در هر فرد با دیگری متفاوت خواهد بود. همچنین تفاوت مراتب روحی و انفسی اهل بیت نیز موجب تفاوت تجلی ایشان بر بندگان و سلوک ‌کنندگان می‌شود.