سحر و شیوه‌های آن

خلاصه محتوا:

در این محتوا، موضوع سحر، انواع، اسباب و آثار آن به تفصیل بررسی می‌شود. در ابتدا، مفهوم لغوی و اصطلاحی سحر توضیح داده شده و بیان می‌شود سحر به معنای کار لطیف، عجیب و پنهانی است که علت آن معمولاً مخفی است؛ این علت می‌تواند مادی یا غیرمادی، محسوس یا نامحسوس باشد. سحر غالباً بر تصرف در خیال یا چشم انسان استوار است و واقعیت را غیر واقعی جلوه می‌دهد یا بالعکس.

با بررسی اقسام سحر، به سه دسته اشاره می‌شود:

۱. سحر با اسباب مادی محسوس (مانند عادت به خوردن سم یا برخی کارهای علوم غریبه)

۲. سحر با اسباب مادی نامحسوس (همچون عملکرد شعبده‌بازان که علت مادی اما مخفی دارند)

۳. سحر با اسباب معنوی (ارتباط با جن و شیاطین که از طریق قدرت روحی و اراده رخ می‌دهد و به قوای مجرد انسان مربوط است)

توضیح داده می‌شود که ساحر عمدتاً بر خیال افراد ضعیف ‌الایمان یا خردسالان یا اشخاص خیال‌ پرداز تأثیر می‌گذارد، زیرا قدرت خیال و ضعف ایمان موجب پذیرش سحر می‌شود. در مقابل، افراد قوی ‌الیقین و عاقل کمتر در معرض سحر قرار می‌گیرند.

سپس به ابعاد فقهی و قرآنی سحر پرداخته شده است؛ از منظر شریعت، یادگیری و آموزش سحر حرام شمرده می‌شود، مگر به قصد ابطال سحر یا دفاع از دین که در این موارد واجب کفایی است. قرآن سحر را واقعی دانسته اما همه تأثیرات را منوط به اذن و اراده الهی معرفی می‌کند. آثار سحر شامل تضعیف ایمان، تحریف حقایق، گمراهی و تضعیف رابطه انسان با خدا است.

در ادامه، با استناد به ماجرای ساحران عصر حضرت موسی (ع)، مکانیزم تصرف سحر در خیال تبیین و تأکید می‌شود که حرکت ریسمان‌ها یا اشیاء در حقیقت بیرونی رخ نمی‌داد بلکه تنها در خیال افراد مسحور دیده می‌شد. در پایان، این ارتباط میان چشم و خیال و نقش ذکر الهی و توسل به اسم اعظم برای دفع سحر شرح داده شده و توضیح داده می‌شود که چگونه سحر عمدتاً شکلی از تدبیر و انتقال صورت و معنا در خیال افراد است، نه واقعیت عینی بیرونی.

مقدمه:

• بررسی مفهوم سحر و مقدمه بحث:

بحثی را در ارتباط با سحر، علل و اسباب آن و شیوه‌های سحر مطرح می‌کنیم. خداوند در قرآن می‌فرماید: (اِنَ الله لا یُحِبُ مَن کانَ مٌختالاً فَخورا)«خداوند کسی را که متکبر و فخر فروش باشد دوست ندارد» (آیه ۱۸ سوره لقمان). انسان خیال ‌پرداز فخرفروش نزد خداوند محبوبیت ندارد.

• تعریف لغوی و اصطلاحی سحر:

سحر در لغت به معنای کاری ظریف، لطیف و عجیب است که اگرچه برای آن علتی وجود دارد اما علت آن غالباً پنهان است. این علت یا مادی است یا غیرمادی، و اگر مادی باشد، یا محسوس و پیدا است یا نامحسوس و مخفی. در حقیقت، سحر غالباً موجب می‌گردد انسان امری را واقعیت بداند که حقیقت ندارد و صرفاً ترفندی است.

• اقسام تصرف ساحر:

ساحر یا در خیال شخص تصرف می‌کند یا در چشم او و این تصرف عموماً ارادی و اختیاری است و واقعیت را غیر واقعی، و غیرواقعی را واقعی جلوه می ‌دهد. گاهی تصرف ساحر در چشم بیننده است به گونه‌ ای که فرد جسم ثابت را متحرک یا آب را ابر تصور می‌کند؛ مانند اینکه طناب‌های ثابت را متحرک ببیند. در واقع، آن طناب‌ها حرکتی نداشتند اما صرفاً در ذهن و خیال سحرشده متحرک دیده می‌شدند.

• تمایز واقعیت عینی و تصورات ذهنی در سحر:

در سحر، واقعیت خارجی با واقعیت ذهنی و آنچه در چشم ظاهر می‌شود، متفاوت است. تصرف ساحر یا در خیال یا در چشم و گاهی در هر دو به صورت همزمان وقوع می‌یابد. در واقع، خیال نیز نوعی چشم درونی است و باصِرهِ درونی مرتبط است؛ هرآنچه با چشم سر دیده می‌شود و به خیال  منتقل می‌گردد. لذا، چشم و خیال ارتباط و اتصال وثیقی دارند و تصرف در یکی به نوعی تصرف در دیگری است.

•  اقسام سحر براساس اسباب و علل:

سحر براساس اسباب و علل به سه دسته تقسیم می‌شود:

۱. سحر با اسباب مادی محسوس (جزء علوم غریبه است): مانند عادت افراد به خوردن سم که با تکرار اینکار، اثر سم از بین می‌رود. (علت آن تکرار انجام اینکار میباشد و محسوس نیز هست)

۲. سحر با اسباب مادی نامحسوس: مانند عمل شعبده ‌بازان که با سرعت و پنهان ‌کاری علت مادی را مخفی می‌کنند.

۳. سحر با اسباب معنوی و ماورائی: ارتباط با اجنه و شیاطین و انجام امور خارق‌العاده‌ای مانند پیش‌گویی از غیب یا آگاهی از امور پنهان از طریق قوای روح مجرد. (روح مجرد فرا زمانی و فرا مکانی است)

• تأثیر خیال و نقش آن در سحر:

ساحر، عمدتاً در خیال انسان تصرف می‌کند و اثر می‌گذارد. خیال از مبادی تأثیرگذار بر جسم است و علاوه بر تأثیر مستقیم بر قوای خیالی، به واسطه آن بر جسم و روح فرد نیز اثر می‌گذارد. بنابراین ارتباط مستقیم ساحر با خیال است و از آن طریق بر انسان مؤثر واقع می‌شود.

• رابطه ایمان و عقل با تأثیرپذیری از سحر:

افرادی که ایمان ضعیفی دارند، خردسالان و خیال ‌پردازان، بیشتر در معرض اثرگذاری سحر قرار می‌گیرند. هر چه فرد ضعیف ‌تر و خیالش قوی ‌تر باشد، آسیب ‌پذیری از سحر بیشتر است.(همه افراد ضعیف یک نقطه مشترک دارند و آن قوه خیال پردازی بالا در آن ها می باشد و کنظور از فرد قوی کسی است که قوه خیالش متمرکز در مادیات باشد و نه در خیال پردازی) تاثیر سحر به دو چیز بستگی دارد : 1- قدرت اراده سحر کننده 2- میزان ضعف سحر شونده. اما افراد دارای ایمان محکم و عقل قوی معمولاً از گزند سحر مصون‌اند؛ چرا که سحر عمدتاً بر افراد ساده‌ لوح، کودک و مجنون تأثیرگذار است.

• تأکید بر نقش اراده در اعمال انسان و سحر:

انسان اساس کارش را بر مبنای اراده قرار می‌دهد؛ اراده، محرک اصلی رفتار است و بر علم و درک مبتنی است ( یعنی هر چیزی را که انسان درک کند و بفهمد اراده برای انجام دادن آن می کند ). ساحر نیز با تکیه بر اراده و دانایی خویش سحر می‌کند.

• تبیین دو معنای خیال ‌پردازی:

خیال ‌پردازی دو معنای اخلاقی و فلسفی دارد:

۱. از منظر اخلاقی، انسان دائم آرزوهای بلند و پایان‌ ناپذیر دارد و در عالم خیال به این آرزوها مشغول است.

۲. از منظر فلسفی، فرد همواره به خیال خود توجه دارد و خیال او از حواس پنجگانه تغذیه می‌شود و بی هدف تصوارت و صورت هایی را در خیال خود ایجاد می کند که اینکار باعث پراکندگی روح او می شود و در عالم معانی بی‌هدف غرق می‌شود.

• نمونه‌هایی از تأثیر خیال در سحر:

اگر شخصی ریسمانی را مار بپندارد، از مار خیالی می‌هراسد و فرار می‌کند، در واقع از آنجه در خیال خود تصور کرده است می هراسد و در خارج، ماری وجود ندارد. همین مثال در سحر اتفاق می‌افتد؛ اگریقین کند که آن شیء ریسمان است، ترسی ندارد، اما چنانچه مار بپندارد، می‌ترسد. بخش قابل توجهی از سحر به فریب و چشم‌ بندی برمی‌گردد. مثل کار ساحران در زمان حضرت موسی که با تصرف در چشم با عث می شدند که مردم ریسمان را مار ببینند.

• مصداق‌های قرآنی و فقهی سحر:

در آیه 102 سوره بقره در ماجرای هاروت و ماروت در قرآن، آموزش سحر به مردم یاد داده شد و چیز هایی که برای مرد و زن ضرر نداشت به آن ها آموزش می دادند و اینگونه  اختلاف افکنی می کردند این قسمت از سحر ضرر دارد و ضرر آن نیز خیلی جدی و واقعی است  اما این علم صرفاً وقتی جایز است که برای ابطال یا دفاع از دین به‌ کار رود، وگرنه بر اساس روایات و فقه آموختن و آموزش سحر حرام و موجب قطع ارتباط با خدا و کفر است. البته یادگیری آن در شرایط خاص ، برای دفاع از دین و نجات دادن کسی که سحر شده است نه تنها جایز بلکه واجب است. امیر المومنین (ع) می فرمایند: کسی که سحر را بیاموزد چه به مقدار کم و چه زیاد کافر شده است و رابطه او با خداوند قطع می شود.

• منوط بودن تأثیر سحر به اراده و اذن الهی:

از دیدگاه قرآن: وَ ما هُم بِه ضارینَ بِه مِن اَحَد اِلا بِه اِذنِ الله:  سحر واقعیت دارد اما همه تأثیرات بر اساس اذن و اراده الهی رخ می‌دهد: چه در جهت حق و چه در جهت باطل. «لا مؤثر فی الوجود اِلَا الله» و مؤثر واقعی تنها ذات خداوند است.

• آثار و مضرات سحر:

سحر چهار پیامد منفی عمده دارد:

۱. تضعیف و قطع ارتباط انسان با خدا (گاهی منجر به کفر می‌شود)

۲. تضعیف ایمان و اعتقاد افراد ساده ‌لوح

۳. گمراهی و تحریف حقایق برای مردم

۴. ایجاد یأس نسبت به قدرت الهی

• آیات قرآنی مرتبط با سحر:

در آیه‌ ای خداوند بیان می‌دارد: فَلَما اَلقوا سَحَروا اَعیُنَ الناس وَ استَرهَبوهُم : که ساحران عصر موسی، با انداختن طناب‌ها و عصاهای خود، چشم مردم را افسون کردند و آنها را ترساندند؛ مردم، حرکت طناب‌ها را صرفاً در عالم خیال خود دیدند نه در واقعیت خارجی.

•  روش بطلان سحر و نقش اسم اعظم الهی:

یکی از راه‌های ابطال سحر، توسل و توجه به اسم اعظم الهی است. مسحور با ذکر و یاد الهی متوجه عظمت خداوند می‌شود و از دام سحر رهایی می‌یابد. از امام رضا (ع) در این رابطه دعای سحر نازل شده است و به کسی که سحر شده توصیه می شود این ذکر را بگوید: بِسمِ الله العَظیم رَبِ العَرشِ العَظیم اِلا ذَهَبَت وَ انقَرَضَت ،  به معنای توسل پیدا کردن به اسم عظیم الهی است. با این مفهوم است که کسی که سحر شده است به نوعی عظمت را در فعل و کار ساحر و سحر دیده است که این موضوع قدرت و عظمت الهی را نفی میکند و با تکرار  اسم الهی عظمت الهی برای او جلوه می کند.  

• علت گمراهی و در مسیر سحر افتادن:

ساحر درواقع واسطه اسم ضار و اسم مضل است ، اسم ضار سنت الهی است . سحر ساحر چگونه عمل می کند؟ با اذن الهی ، یعنی تا کسی خودش گمراهی را نخواهد او گمراه نمی شود. اگر کسی گمراه می شود خود او به دنبال گمراهی و راه کج رفتن بوده است و خداوند بر اساس سنت خود جلوه می کند با مضل بودنش. اضلال خداوند ثانویه هست زیرا خلاف لطف و عدل الهی هست که ضار خدا (ضرر رساندن خدا) اولیه باشد. کسی که خودش گمراهی را برمی گزیند از مسیر سحر ساحر گمراه می شود. هم ساحر و هم مسحور شونده هردو به علت خواست اولیه خود برای گمراهی به شیوه ای گمراه شده اند. لا مُوَثِرُ فِی الوجود اِلَا الله : هر تاثییر گذاری به اذن و اراده الهی هست و در سحر نیز تاثییر گذاری از خداوند است اما خداود وقتی تاثییری می گذارد که آن شخص خودش آن تاثییر و گمراهی را بخواهد.

• ارتباط و امتداد بین چشم و خیال:

نوع سحری که برای چشم هست با نوع سحری که برای خیال هست متفاوت می باشد یعنی کیفیت تصرف سحر بر چشم و خیال فرق دارد. در این رابطه دو آیه داریم 1- فَلَما اَلقوا سِحر اَعیُنَ النَاس 2- فَاِذا حِبالُهُم وَ عِصِیُهُم یُخَیِلُ اِلَیهِ مِن سِحرِهِم . البته  برخی سحر را تصرف در خیال و بعضی در چشم می‌دانند، اما چون خیال از حواس پنجگانه تغذیه می‌شود، درک چشم و خیال امتداد یکدیگر هستند؛ ادراک ابتدایی با چشم است و امتداد آن در خیال و ذهن اتفاق می‌افتد.

•  تحلیل دقیق فرایند تأثیر سحر بر خیال:

ساحر، معنا و صورت غیرواقعی را همزمان در خیال فرد مسحور ایجاد می‌کند. در حقیقت، ساحر می‌خواهد معنی و صورت یک امر غیرواقعی را به تصور فرد منتقل نماید، تا در خیال خود حرکت یا تغییر غیرواقعی را ببیند. نتیجه آن است که فرد غیرواقعیت را واقعیت می‌پندارد و سرگرم تخیل و تحریف حقیقت می‌شود. در نتیجه ساحر انسان ها را سرگرم خیال خودشان می کند و در آخر باید بدانیم که القا معنا در عقل و تمثل معنا در خیال صورت می گیرد .

سه گونه دیگر القا معنا و تمثل آن نیز می توان توجه کرد:

1. القا و تمثل آن از خود سحر شونده با شد که این غلط است و مسحور شونده این توان را ندارد که خودش سحر را بر خودش القا کند.
2. القا معنا از ساحر و تمثل معنا از سحر شونده باشد که آن نیز امکان پذیر نمی باشد و باید معنا در خود سحر شونده باشد تا بتواند صورت بدهد و نمی شود که معنا در یک شخص دیگر و تمثل در شخص دیگری باشد .
3. القا معنا از سحر شونده باشد و تمثل دادن از ساحر که این مورد نیز امکان پذیر نیست .